Wim Ensing, jarenlang geschiedenisleraar, was na het lezen van de boeken van Ruud Weijdeveld over het communistisch verzet in Groningen ( 2014) en Chris Beuker over het communistisch verzet in Friesland ( 2017) zeer nieuwsgierig geworden hoe het stond met dat verzet in zijn eigen provincie, Drenthe. Het resultaat van zijn onderzoek ligt er nu, een mooi vorm gegeven boek over een stuk geschiedenis dat lang onderbelicht is gebleven. Het lijkt er op dat de geschiedenis van het communistische verzet  langzamerhand toch meer en meer aandacht krijgt, gezien bijvoorbeeld ook de 5- delige podcast over de Februari staking, Staakt staakt staakt,  waarin ruime aandacht is voor de vraag waarom het communistisch aandeel in die staking zo lang in de doofpot is gestopt. 

Zoals in veel andere delen van Nederland begon ook in Drenthe het communistisch verzet tegen de Duitse bezetters al eerder dan de officiële CPN partijlijn nog tot aan de Duitse invasie van de Sovjet Unie in 1941 aangaf. In de hoogste partijkaders worstelde men nog steeds met het Molotov-Ribbentrop pakt toen de lagere kaders al lang tot andere beslissingen waren gekomen. In Drenthe waren Piet en Tinie Beuker al in de zomer van 1940 bezig met het verzetsblad “Alarm”. Op de beruchte lijst van “subversieven”, in 1939 door de Centrale Inlichtingendienst opgesteld, werd Beuker “ een zeer gevaarlijke communist” genoemd – een eer die niet veel anderen op die lijst ten deel viel. Fraai beschrijft Ensing in zijn boek de rol van de plaatselijke burgemeester die al voor de oorlog de communisten in de gaten hield en opdracht gaf Beuker aan te houden bij het ophalen van De echo van het Noorden “ door politieagenten die zich verstopt hadden in bomen op de Peizermade”. De eerste golf van arrestaties onder communisten in maart 1941 trof ook Drenthe. Mooie kleine details vertelt Ensing, bijvoorbeeld over de arrestatie van Diele Weidgraaf, vader van twaalf kinderen. “ Toen het jongste kind van Weidgraaf jarig was heeft zijn vrouw, Jantje Popken, alle kinderen mee genomen naar De Brink In Assen en daar hebben ze met hun allen liedjes gezongen in de hoop dat Weidgraaf dat in zijn cel in het Huis van Bewaring zou horen.” 

Na de inval van Duitsland in de Sovjet-Unie in juni 1941 volgt een nieuw golf van arrestaties onder de communisten, ook in Drenthe waar praktisch alle leiders van het verzet worden opgepakt. Na die arrestaties is de angel er uit; wel wordt er voortgegaan met het verzamelen van geld en bonnen voor het niet geringe aantal onderduikers in Drenthe. Wim Ensing heeft de lotgevallen van verschillende Drentse communisten die de gruwelijke tochten door de concentratiekampen maakten kunnen reconstrueren aan de hand van documenten die voor een deel tot nu toe vrijwel onbekend waren omdat ze familiebezit waren. Dat geldt bijvoorbeeld voor wat Ensing noemt het  “indrukwekkende ego document” van Sjerp Weima, die in Assen raadslid voor de CPN was geweest en vlak na de oorlog zijn herinneringen op schreef.  En voor de brieven van Wolter Aalders uit Schoorl, Amersfoort en Neuengamme. 

Aandacht is er natuurlijk ook voor de spanjestrijders. Dertien Drenten vertrokken naar Spanje, drie van hen sneuvelden. Daarnaast was de Drentse CPN betrokken bij de hulpverlening aan Duitse communisten die de vlucht naar Nederland ondernamen. Vlak bij de Duits-Nederlandse grens bevonden zich verschillende Duitse concentratiekampen waar al vanaf 1933 Duitse communisten waren opgesloten en onder erbarmelijke omstandigheden te werk gesteld in het veen. Het beroemde lied Moorsoldaten vond er zijn oorsprong. Veel  Duitse vluchtelingen zijn via Nederland vervolgens naar Spanje vertrokken. 

Communistisch Verzet in Drenthe

Uitgave van Gorcum, Assen 2021

Prijs 22,00 euro