Dinsdagochtend 9 mei waren ruim honderd mensen aanwezig bij de herdenking van de Spaanse Burgeroorlog in Amsterdam Noord, georganiseerd door Stichting Spanje 1936-1939 in samenwerking met De Nieuwe Havo.

Er werden verschillende toespraken gehouden zoals door de loco-burgemeester Arjan Vliegenthart en de voorzitster van de bestuurscomissie Amsterdam Noord, Coby van Berkum.

“Onderwijs is dat wat mensen in staat stelt om te beoordelen wat vrijheid waarborgt of in gevaar brengt”. Dit motto vormde voor Gijs Mulder, universitair docent Spaanse taal en cultuur aan de Radboud Universiteit, de inspiratie om wat te vertellen over Las misiones pedagógicas. In het begin van de 20ste eeuw was, ondanks het katholieke onderwijs, 70% van de Spaanse bevolking analfabeet. Een aantal jaren voordat de Spaanse Burgeroorlog uitbrak waren er een aantal bevlogen onderwijsvernieuwers die hierin verbetering wilde brengen. Deze beweging werd Las misiones pedagógicas genoemd. Met de komst van de Franco dictatuur werden al deze vernieuwingsinspanningen te niet gedaan.

Door de leerlingen van de school De Nieuwe Havo, de school die het Spanje monument aan het Plein Spanje ’36-’39 in Amsterdam Noord heeft geadopteerd, werden verschillende gedichten voorgedragen.

De herdenking werd muzikaal begeleid door de Duitse zanger Achim Bigus. Door hem werd onder andere het Edgar Andre lied ten gehore gebracht. De meeste Nederlandse Spanjestrijders waren aangesloten bij het Edgar Andre bataljon; compagnie de ‘Zeven Provincieen’.

Edgar Andre bataljon

Bijzonder was de bloemlegging door de Spaanse consul generaal Javier Garrigues Florez bij het Spanje monument.

De nieuwszender AT5 maakte een reportage van deze herdenking.

 

Toespraak locoburgemeester Vliegenthart bij herdenking Spaanse burgeroorlog, 9 mei 2017

(gesproken woord geldt)

“We zijn op een zondagmiddag weggegaan. Ik had thuis gezegd dat ik naar een vergadering ging om een moeilijk afscheid te voorkomen. Twee van mijn kameraden wilden mee. Ze hebben ook geen afscheid genomen thuis. Ik heb nog tegen de jongens gezegd: je gaat met de kans dat je niet terugkomt, maar ze wilden toch mee. Alle twee kwamen ook uit Emmer-Compascuum. De een heette Arend Haak en de ander was Johannes de Jonge. Allebei zijn omgekomen. Ik kwam alleen terug.”

Excellentie,

Dames en heren,

Zo sprak Spanjestrijder Wolter Wolters eind jaren zestig in een interview met een plaatselijke krant. De strijd tegen het fascisme vroeg om overtuiging. Voor veel Spanje-gangers werd die gesterkt vóór hun reis, toen zij in Nederland in contact kwamen met Duitsers op de vlucht voor die kwaadaardige ideologie.

De latere strijder Anton Michels hielp in Alkmaar bij hun opvang en sprak over mensen die ‘helemaal zwart op de rug’ zagen. De martelingen hadden vele bloeduitstortingen tot gevolg gehad.

Maar besluiten tegen dat kwaad in actie te komen was pas een eerste stap. Voordat je iets van een Spaans slagveld zag moest je lang reizen. Bovendien, het Comité tot Hulp voor de Anti-Fascistische Nederlanders in Spanje maakte helder dat aan avonturiers geen behoefte was.

Moed

Het mooiste bewijs van dat oprechte geloof in de strijd is af te lezen aan de moed. Niet omdat angst nergens een rol lijkt te spelen. Integendeel. Juist hun eigen vrees die strijders moesten overwinnen toont hun durf.

Een van de Spanjestrijders zei daarover later het volgende: “Je hebt drie soorten mensen: één bibbert vóór de strijd, één bibbert tijdens de strijd en één bibbert na de strijd, maar bibberen doe je allemaal. Het ergste is, als je tijdens de strijd bibbert.

Maar een voorzichtig mens bibbert vóór de strijd en een held bibbert na de strijd. Dus ik bibberde voor de strijd.” [Einde citaat]

De gevaren waren immens, blijkt ook uit ervaringen van Herman Scheerboom, die in 2010 als laatste Spanjestrijder overleed. Jarenlang dacht hij dat een wollen muts een kogel had opgevangen en hij op die manier ternauwernood was ontsnapt aan de dood. Tot op een vliegveld het alarm maar bleef loeien en Herman niet door de controle kwam. De kogel bleek in zijn hoofd te zitten, niet in zijn muts.

Overtuiging

Die moed, bij al die mannen en vrouwen, laat het best zien hoe diep de overtuiging zat om fascisten een hak te zetten. Om mensen die je niet kent, ver van je eigen bed, bij te staan in een strijd tegen ondemocratische krachten.

Eenmaal terug werd bij velen hun nationaliteit afgenomen, wat pas later ongedaan werd gemaakt. Gevoelens van miskenning hadden toen al toegeslagen waarschijnlijk. Je had immers geen paspoort en stemrecht meer.

Een baan bij de overheid kon je vergeten. Om überhaupt te mogen werken had je een werkvergunning nodig, die je opnieuw moest aanvragen wanneer je van baan wisselde. Zo werden oud Spanjestrijders tweederangsburgers. Wat een bitter leed als je zo om je medemens hebt gegeven.

Lang na de oorlog schreef Arie van Poelgeest een brief aan mede-strijder Arie Verweij, die kort daarna op 7 maart 1989 in Rotterdam overleed. Ik citeer Van Poelgeest: “We weten allebei dat we op het einde van de rit zitten. Er verbindt ons iets goeds uit het verleden. Wij waren wapenbroeders, voor een goede zaak. De vrijheid van het Spaanse volk dat nu het fascisme heeft bestreden en de weg naar de democratie is opgegaan.”

Zeker honderd Nederlanders kwamen om bij gevechten, waarschijnlijk meer. We gedenken de gevallen strijders uit die oorlog, alsook de vele onschuldige Spaanse burgers die door geweld het leven lieten. Bijvoorbeeld bij het bombardement op Guernica, in 2017 precies tachtig jaar geleden. Moge hun nagedachtenis inspireren om in ons eigen leven de rechtvaardigheid te bevorderen.

Bronnen

– https://archief.amsterdam/stukken/amsterdammers/herman_scheerboom/index.nl.html

– http://www.spanjestrijders.nl

– De oorlog begon in Spanje. Hans Dankaart, Jaap-jan Flinterman, Frans Groot, Rik Vuurmans. 1985. Van Gennep Amsterdam.

– Nederland en de Spaanse Burgeroorlog. Koen Vossen. 2006

Toespraak voorzitster bestuurscommissie van Amsterdam Noord, Coby van Berkum

Dames en Heren,

Het is 81 jaar geleden dat de Spaanse Burgeroorlog uitbrak. Een oorlog die het begin was van een brute fascistische dictatuur die tot 1975 zou duren en het leven heeft gekost aan tienduizenden gevangenen en honderdduizenden mensen van hun vrijheid beroofde.

De Spaanse Burgeroorlog is in ons land een vergeten oorlog. Maar het was een oorlog met verstrekkende internationale gevolgen. En een oorlog waar meer dan 700 Nederlandse mannen en vrouwen zich vrijwillig hebben ingezet tegen het fascisme van generaal Franco. Onder hen bevonden zich artsen, verpleegkundigen en fysiotherapeuten, mensen die geen wapen hebben aangeraakt – maar humanitaire hulp verleenden.

De strijd van toen ging over vrijheid, gelijkwaardigheid en democratie. Thema’s die vandaag actueler zijn dan ooit. De geschiedenis verdient het om meer bekend te zijn, in het bijzonder voor hen die hun leven hebben gegeven.

Een van hen was Krijn Breur uit Amsterdam Noord. Hij woonde hier niet ver vandaan aan de Adelaarsweg. In 1937 vertrok hij naar Spanje waar hij deel uitmaakte van de Internationale Brigade. Tot twee keer toe raakte hij daar zwaargewond, in maart 1939 keerde hij terug naar Nederland.

Hier wachtte hem geen warm onthaal. Spanjestrijders werden stateloos verklaard en Breur had grote moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Na de inval van Nazi Duitsland pakte Breur net als vele andere oud-Spanje strijders de strijd tegen het fascisme weer op. Hij ging bij het harde verzet en moest deze strijd met de dood bekopen.

In zijn afscheidsbrief schreef hij: “Vertel jullie kinderen over ons en de strijd. Werk en heb lief, vecht en win. Leef. Leef allen en wordt groot.”

Dames en heren, deze woorden mogen wij nooit vergeten. Ook nu vallen er dagelijks slachtoffers in oorlogen ergens op de wereld. We hebben kennelijk nog niet steeds niet geleerd van het verleden … We gedenken vandaag niet alleen de slachtoffers van de Spaanse burgeroorlog, maar ook de slachtoffers die nu vallen.

Als voorzitter van het dagelijks bestuur van de bestuurscommissie van Amsterdam Noord spreek ik mijn bijzondere waardering uit voor Stichting Spanje 1936-1939, die het initiatief heeft genomen voor deze herdenking vandaag bij het Spanje monument en de initiatieven die zij ondernemen zodat wij niet vergeten.

Tot slot spreek ik mijn dank uit aan de schooljeugd van de Nieuwe Havo die het Spanjemonument heft geadopteerd, waarmee jullie de herinnering aan de geschiedenis levend houden.