In memoriam Hanneke Willemse (1949 – 2021) 

Erudiete historica, strijdbare anarchiste

Afgelopen vrijdag, 26 maart, overleed Hanneke Willemse. Een karaktervolle, strijdbare vrouw die ondanks haar dodelijke ziekte probeerde nog zo veel mogelijk uit het leven te halen en die haar levenslange interesses in geschiedenis (hispaniste) en haar passie voor anarchisme met onvermoeibare levenslust koesterde. Haar laatste jaar bracht ze ondanks de corona deels door in haar geliefde Spanje. Daarna droeg ze thuis met een goed humeur zorg voor haar omvangrijke erfboedel, haar boekenbezit.  

Hanneke was een geboren en getogen Amsterdamse; in haar prille jeugd woonde ze op het Beukenplein, daarna op verschillende plekken in de stad. Op haar zestiende ging ze in de verpleging. Eind jaren ’60 raakte ze betrokken bij de kraakbeweging. Ze woonde in ‘De Groote Keijzer’, werkte mee met het krakersspreekuur, deed mee aan radio-uitzendingen vanuit kraakpanden. Ze maakte ontruimingen mee en deed research voor de documentaire “In een tank kan je niet wonen”. Jan Groen, eén van de filmers werd haar levensgezel.

Ze stopte met de verpleging om geschiedenis te gaan studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Via de kraakbeweging was ze in aanraking gekomen met het anarchisme. In haar studie wil ze zich daar verder in verdiepen. Ze leerde Spaans om het anarchisme in Spanje te bestuderen, hoe zich dat ontwikkeld had in de tijd van de Republiek en tijdens de Burgeroorlog. Bij haar studie kwam ze in aanraking met Oral History, een nieuwe methode om via interviews informatie te verzamelen. Ze trok naar Aragon om de inwoners van het dorp Albalate de Cinca te interviewen. Daar had het anarchisme een belangrijke rol gespeeld. Haar onderzoek resulteerde in een doctoraalscriptie die ze omwerkte tot het boek “De onvoltooide revolutie. Burgeroorlog in een Spaans dorp”. Hieruit kwam de film ‘!Ni Peones, ni Patrones!’ voort, die ze samen met Jan maakte. Vanuit mijn interesse in de Spaanse Burgeroorlog en de Nederlandse Interbrigadisten zag ik deze film en leerde ik Hanneke (en Jan) persoonlijk kennen: een vriendschap voor het leven. 

Na haar afstuderen wilde Hanneke verder met een onderzoek in “haar” dorp. Ze kreeg een promotieplek en vertrok opnieuw naar Albalate. Ze interviewde zowel inwoners die aan het eind van de Burgeroorlog naar Frankrijk waren gevlucht als inwoners die tijdens Franco’s regime daar waren gebleven. Ze analyseerde de verschillen in herinneringen: van de blijvers die hun herinneringen hadden moeten aanpassen aan de heersende ideologie, en van de ballingen die ongehinderd hun herinneringen konden koesteren en mogelijk hadden verfraaid. In 1996 voltooide ze haar proefschrift “Gedeeld verleden” en werd dr. Willemse. De geschiedenis liet haar niet los. Tot op heden volgde ze de nasleep van de Burgeroorlog evenals de hedendaagse politieke ontwikkelingen.

Ook haar verbondenheid met het anarchisme is altijd gebleven. Ze was redactielid van het anarchistische tijdschrift de AS, waarvoor ze regelmatig bijdragen schreef. En ze zat in het bestuur van het Ferdinand Domela Nieuwenhuis fonds dat als doel heeft het FDN Museum in Heerenveen in stand te houden en aandacht te genereren voor zijn anarchistische gedachtengoed.

In hun vrije tijd zeilden Hanneke en Jan, alhoewel zeilen eigenlijk geen goede bewoording is. Beladen met flessen wijn en gerookte makrelen voeren ze de haven uit, gingen al snel voor anker om vervolgens al dobberend het gehele weekend te lezen. Dat ze gedreven lezers waren blijkt ook uit hun huis, waarvan alle wanden bekleed zijn met boeken. Hanneke had een voorkeur voor Spaanse schrijvers: Almudena Grandes, Javier Cercas, Javier Marias, Eduardo Mendoza. Maar ook poëzie en eigentijdse Nederlandse literatuur las en bediscussieerde ze.  Behalve historisch en politiek bevlogen was ze een erudiete liefhebber en kenner van literatuur. 

Tijdens haar onderzoek had ze Spanje in al z’n facetten – een mooi land met aardige mensen, heerlijk eten en drinken, en veel zon – in haar hart gesloten. Samen met Jan bracht ze er menig vakantie door. Uit de contacten die ze tijdens haar onderzoek had gelegd waren hechte vriendschappen voorgekomen met mensen die ze ook nadien bleef bezoeken. Nadat ze hun zeilboot hadden verruild voor een camper en Jan met pensioen was gegaan wilden ze voor langere perioden tijd door Spanje trekken. Dat is beperkt gebleven tot een enkele lange reis omdat Jan in 2011 overleed. Een grote klap voor Hanneke. Het heeft haar veel tijd gekost om over dat verlies heen te komen. Waarna zij zelf ziek werd. Ondanks de fysieke malaise bleef ze tot het eind geïnteresseerd en betrokken. Ik denk met veel warmte terug aan mijn ontmoetingen en gesprekken met haar in het laatste jaar van haar leven.

Rik Vuurmans

Een interview met Hanneke is te zien op:

https://keeswouters.wordpress.com/oral-history-project-amsterdam/dr-hanneke-willemse-1949/