Het leven van Kleine August en August Levin
Een reactie plaatsen7 juni 2017 door spanje3639
Een stolperstein voor Kleine August
Op initiatief van de Ubbo Emmius Gesellschaft wordt aan de Brückstrasse 29 in Emden een stolpersteine voor de Spanjestrijder Augustus Kraak gelegd. Deze gedenksteen zal op zaterdagmiddag 10 juni 2017 geplaatst worden.
Het leven van August Kraak, bijgenaamd Kleine August, is een van de vele voorbeelden van internationale verbondenheid in de strijd voor democratische rechten, gelijkwaardigheid en sociale vooruitgang en tegen het fascisme.
Na de machtsovername in 1933 door Hitler vluchtten vele mensen naar het buitenland. Vaak werden zij zonder papieren over de grens naar de omringende landen gesmokkeld. Ook aan de grens met Groningen gebeurde dit. Bij Nieuwe Statenzijl, Delfzijl, Bellingwolde en op andere plaatsen staken zij illegaal de grens over. Als deze politieke vluchtelingen naar Nederland wisten te ontsnappen werden zij daar illegaal ondergebracht en werd illegaal de strijd tegen het Hitlerregime voortgezet. In samenwerking met Nederlandse politieke organisaties ondersteunden zij vanuit Nederland het verzet in Duitsland. In Nederland liepen deze mensen het gevaar om gearresteerd te worden en met gevaar voor eigen leven over de grens naar Duitsland te worden gezet. Verschillende van deze politieke vluchtelingen trokken naar Spanje nadat daar de Spaanse Burgeroorlog was uitgebroken. En later, als ze deze strijd hadden overleefd, continueerden ze deze strijd tegen het fascisme op vele plaatsen in Europa in samenwerking met groepen van verschillende nationaliteiten.
Zo ook August Kraak en August Levin.
August Kraak
Gedurende de grote economische crisis in de jaren twintig waren vele zeelieden van buiten, ook wel Beachcomer genoemd, terechtgekomen in Emden. Ook August Kraak, uit de buurt van Königsberg in Oost-Pruisen. Hij was politiek actief in Emden en streed tegen de fascisten in deze contreien. Na de machtsovername door Hitler hielp August Kraak politieke vluchtelingen over de grens te smokkelen. In het voorjaar van 1933 werd hij echter zelf gearresteerd en overgebracht naar een concentratiekamp en zwaar gefolterd. Toch komt hij vrij en is hij eind oktober weer terug in Emden. Vele communistische kaderleden waren al gearresteerd. Kraak werd door Jakob Pfarr aangewezen als districtsleider. Aan de vooravond van de Reichstag brand, viel het gebied van Bremen tot aan de Nederlandse grens onder het KPD district Noordwest. Jakob Pfarr, werkzaam in de scheepsbouw in Bremen, was actief als een koerier.
Kraak legt contacten met Oldenburg en Bremen en Nederlandse en Scandinavische havens. Naast het beschermen van partijleden en het verspreiden van illegale kranten en publicaties worden mensen ook direct vanuit Leer, Oldenburg of Emden naar Nederland gesmokkeld. Bij een arrestatiegolf in Emden vlucht August naar Delfzijl. Daar werkt hij nauw samen met de (Groningse) Internationale Rode Hulp (IRH).
De leiding van de emigranten-KPD in Nederland was in Amsterdam gevestigd. Zij werkten nauw samen met de landelijke leiding van de Internationale Rode Hulp (Jan Postma) en de Nederlandse Communistische Partij. Nadat vluchtelingen in veiligheid waren gebracht controleerde de Internationale Rode Hulp alsnog of de vluchtelingen inderdaad de personen waren voor wie zij zich uitgaven. Beslissingen over het lot van de vluchteling worden niet alleen in Groningen maar ook door het hoofdbestuur van de Internationale Rode Hulp in Amsterdam genomen. Vanaf 1933 was Friedel Baruch hiervoor verantwoordelijk, vanaf 1935 is Anton Winterink dat. In het Groningse grensgebied waren Frans Olfers en August Kraak hiervoor verantwoordelijk.
Ligt in het begin de leiding van de Groninger emigranten-KPD vooral in handen van August Kraak, later komt Erich Bohlen daarbij. Door het scheepvaartverkeer bestaan vanuit Delfzijl vanzelfsprekend talrijke contacten met Emden en deze worden nu ingezet voor het illegale werk. De illegale KPD in Groningen onderneemt diverse pogingen om foto’s te maken van de concentratiekampen in het Eemsland. Nederlanders worden naar de grens gestuurd om foto’s te nemen. Na afloop worden fototoestel en filmrolletjes afgeleverd bij August Kraak. Er wordt nauw samengewerkt met de Papenburg-comités in Groningen en met het Wuppertaler-comite. Deze laatste voerde actie tegen de monsterprocessen in Wuppertal, waarbij meer dan duizend antifascisten voor het gerecht werden gesleept. Eerder al, in 1934, verscheen de brochure ‘De Hel van Papenburg, onthullingen van een sociaal- democratische arbeider‘, over de Emdslandkampen, die door Nederlandse communisten werden gedrukt en verspreid.
De illegale verbindingen met Duitsland beperkten zich niet tot het grensgebied. In de zomer van 1936 word bijvoorbeeld de onderwijzeres Ella Hazenberg gevraagd om geld te brengen naar KPD-leden in Hamburg. Ook gaan de geldstromen andersom. Na het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog breiden de werkzaamheden zich verder uit en neemt Hendrik Zandstra geld mee uit Emden voor de Internationale Rode Hulp in Groningen: ‘Toen in de zomer van 1936 de Spaanse Burgeroorlog uitbrak, besloten de communisten in Emden om de Rotspanier geldelijk te ondersteunen. Op aanwijzen van August Wagner haalde de weduwe Staub bij Karl Wagner 100 RM partijgeld op en overhandigde die aan de verantwoordelijke met de opdracht om het geld over te dragen aan het Spanje-fonds van de ‘Rode Hulp’ (persoonlijk archief Wendt) in Delfzijl. Dit geld ging naar August Kraak, die beloofde het aan de Spanje-hulp te geven.
Kraak komt december 1936 aan in Spanje en sluit zich aan bij de Internationale Brigades. Eerst bij de 15de Internationale Brigade, later als cabo bij de 11de Internationale Brigade, het Ernst Thälmann-Bataljon aan het Jarama front, vervolgens weer terug naar de 35ste Divisie. Nadat de Internationale Brigades waren opgeheven vroeg de Spaanse Republiek nogmaals hun ondersteuning om de Spaanse vluchtelingen te beschermen tegen de aanvallen van de Franco troepen, ‘de tweede inzet’. Rond deze tijd, begin 1939, zit hij weer bij de 11de Brigade. Hij komt gevangen te zitten in het Franse interneringskamp St. Cyprien, later in kamp Gurs, en vervolgens in Argeles-sur-Mer. Eind 1940 ontsnapt hij uit de vesting Mont Louis. De strijd gaat verder. Op 30 april 1941 bereikt hij Toulouse waar de illegale partijorganisatie hem naar Septfon stuurt. Daar wordt hij ongelukkigerwijze een paar dagen later gearresteerd. Op 14 juni wordt hij overgebracht naar Montauban en veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf. Het lukt hem met succes tegen dit vonnis hoger beroep in te stellen en na een tussenstop in de gevangenis van Toulouse/St. Michel op 14 februari 1942 vrij te komen.
Er volgt een nieuwe arrestatie en opnieuw een ontsnapping naar Toulouse, waar hij uiteindelijk in Paraqueul terechtkomt en tot 1943 in het bos als partizaan leeft. De Gestapo drijft hem naar Mondonville. Op 29 mei 1944 krijgt hij de opdracht van de partij naar Colombiers te gaan, om deel te nemen aan de lokale gemeenschap van de Duitse verzetsstrijders en met de Resistance samen te werken. Hier blijft Kraak tot aan de bevrijding van Toulouse. In 1945 is Kraak weer terug in Emden. Zijn gezondheid heeft een zware tol betaald door al zijn omzwervingen: hij heeft tubercolose opgelopen en weegt amper 40 kilo en komt snel te overlijden.
Vanuit Groningen nam Roelf Schuster, die zelf net terug gekomen was uit Buchenwald, het initiatief om geld op te halen. Met dit geld plaatsten de Groningers op het graf van Augustus Kraaks in Emden een gedenksteen ter herinnering aan deze voor vele Groningse onvergetelijke kameraad, die jarenlang zo’n belangrijke rol heeft gespeeld voor het Groningse vluchtelingenwerk gehad.
August Levin
Onder de emigranten was nog een August; August Levin. Hij was één van de twee gevangenen die in november 1933, onder het mom van het halen van turf, uit het concentratiekamp Neusustrum waren ontsnapt, één van de Emdslandkampen. Hij stond in november 1933 bij de Groningse communistische voorman Geert Sterringa voor de deur. De Duitse communistische partij (K.P.D.) heeft dan in Nederland steunpunten in gebruik zoals in Heerlen en Groningen en brengt onder meer vanuit Delfzijl materiaal naar Duitsland. August Levin wordt bij dit werk ingeschakeld. Hij was in 1931-’32 op de partijschool in Moskou en wordt als ‘Vertrauensmann’ in Amsterdam-Centrum ingezet. In 1934 werd Levin naar de grens overgeplaatst en direct betrokken bij het naar Duitsland smokkelen van illegale literatuur. Hij vertrekt later in oktober 1936 naar Spanje waar hij meevecht bij het Tschapajew-bataljon.
August Levin in Spanje, vooraan in het midden.
August Levin wordt in 1938 ziek en vertrekt naar Frankrijk om behandeld te worden. De Internationale Brigades worden oktober 1938 opgeheven en daarop gaat hij naar Nederland. Door de Spaanse Burgeroorlog, de annexatie van Oostenrijk en Sudetenland, plaatste Duitsland de Nederlandse regering nog sterker onder druk en de vreemdelingenpolitie vervolgde de Duitse politieke vluchtelingen intensiever.
Levin is dan werkzaam bij de groep van illegale K.P.D. emigranten. In de Amsterdamse leiding is dan oud-Spanjestrijder Eugen Schwebinghaus, verzorger en verbindingsman van gevangen genomen Duitse emigranten. Na de Duitse inval in Nederland, wordt de 37-jarige Eugen gearresteerd op 23 april 1943 in Amsterdam en door het Volksgerichthof ter dood veroordeeld. In een laatste brief aan zijn familie schrijft hij: “Moge de toekomst gelukkiger voor je zijn dan als die nu is.” Op 24 augustus 1944 werd hij geëxecuteerd in de gevangenis Bruchsal.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog, tot 1945, ondersteund August Levin de illegale Duitse emigranten en haalt hij geld op voor verzetsactiviteiten. In Den Haag werkt hij samen met zijn toekomstige echtgenote Joanna die als contactpersoon tussen de CPN en Duitse emigrantengroep acteert. In 1945 verhuizen beide naar Oost-Duitsland.
Erkenning
Het initiatief om een stolpersteine te plaatsen voor August Kraak is een erkenning voor de geschiedenis van vele mensen die destijds, over grenzen heen, in internationaal verband gestreden hebben tegen het fascisme. Een initiatief dat meer bekendheid en navolging verdient.
Bronnen:
- Ruud Weijdeveld (red.), Rode Hulp De opvang van Duitse vluchtelingen in Groningerland – 1933-1940, 1986
- Ruud Weijdeveld, Het communistische verzet in Groningen – 1940-1945, 2014
- Werner Abel/Enrico Hilbert, Sie werden nicht durchkommen. Deutsche an der Seite der Spanischen Republik und der sozialen Revolution, 2015
- Hans-Gerd Wendt, In Erinnerung an August Kraak, Ubbo Emmius Gesellschaft
- Aanklacht van 5 november 1941 tegen Hendrik Zandstra, persoonlijk archief van Hans-Gerd Wendt
Verder lezen:
Spanje 36 - 39 