Voor vele Spanjestrijders ging na de Spaanse Burgeroorlog de strijd tegen het fascisme verder. Velen van hun namen deel aan het Verzet gedurende de Tweede Wereldoorlog.

Dat leidde vaak tot arrestaties en gevangenschap. Verschillende Nederlandse Spanjestrijders kwamen hierdoor terecht in Dachau.

Dachau

Al snel na de machtsovername werd door het Hitler-regime het concentratiekamp Dachau opgericht. Het was het eerste grootschalig opgezette concentratiekamp in nazi-Duitsland. Het kamp is van 22 maart 1933 tot aan de bevrijding door Amerikaanse troepen op 29 april 1945 in gebruik gebleven. In totaal hebben ongeveer 200.000 mensen gevangen gezeten in Dachau waarvan ongeveer 41.000 zijn omgekomen.

De barakken met Spanjestrijders werden door de SS als Interbrigadistenblock gekenmerkt. Het eerste grote transport met Spanjestrijders kwam 1 mei 1941 in Dachau aan.

“De SS bekeek de Spanjestrijders aandachtig. Zij waren nieuwsgierig naar de soldaten die het gedurfd hadden het tegen hun op te nemen en die, zo zij vernomen hadden, zich niet lieten commanderen. Zij luisterden alleen naar hun eigen officieren.

De kampleider, een Hauptsturmführer, sprak de Spanjestrijders toe: ‘Jullie zijn hier gearriveerd en wie hier is aangekomen heeft zijn mensenrechten verloren. Maar bij jullie is de situatie wezenlijk slechter, omdat door deelname aan de Spaanse Burgeroorlog, aan de zijde van de Republiek, jullie buiten de Duitse volksgemeenschap zijn geplaatst. Met de wapenen hebben jullie gevochten tegen het Duitse volk. Jullie vochten tegen jullie eigen volk, tegen jullie eigen bloed. Julie doden jullie broeders. Jullie overtraden de hoogste wet van één Volk, één Rijk, één Leider. Jullie heben verraad gepleegd aan het eigen volk, en verraders zoals jullie allen weten worden tegen de muur gezet. Jullie verraders is de mogelijkheid geboden om jullie verraad weer goed te maken, al is het maar gedeeltelijk. Julie kunnen het goed maken door vlijtig en zonder dralen te werken aan de overwinning van het Duitse volk en door alles te geven wat er te geven valt. Voor jullie is er geen vrijheid meer. Jullie hebben geen toekomst, jullie hebben jullie leven verbeurd. Het enigste wat jullie voor het Duitse volk kunnen volbrengen, is boete doen, werken om de vergiffenis van het Duitse volk te ontvangen. Jullie komen alleen in vrijheid door het rookkanaal en wat dat betekent zal jullie snel helder worden. En nu, nog enige regels en voorschriften die strikt moeten worden opgevolgd. Het is gevangenen niet toegestaan zich te begeven op de kampweg. Het is niet toegestaan een boek te lezen. Het is niet toegestaan een krant te lezen. Het is niet toegestaan te roken. Dat is alles. Ingerukt! “[1]

De Spanjestrijders hadden een bijzondere positie en namen een bijzondere houding aan.

“Toen de Stubenälteste, in het nieuwe blok, een van hun wilde slaan, stonden plotseling allen in een kring om hem heen (….) Zij zegden geen woord en keken hem alleen maar aan. De Stubenälteste schreeuwde: ‘Donder op, wat gaat jullie dit aan wat ik met hem heb?’. Maar zij roerden zich niet, zij stonden en keken en kwamen steeds dichter bij. De Stubenälteste kreeg angst en trok zich terug in een hoek. Hij raakte in vervolg geen van hun meer aan (…)” [2]

Dachau was ook het kamp waar de later bekend geworden Duitse Spanjestrijder Hans Beimler gevangen zat. Hij werd 11 april 1933 in München gearresteerd en na veertien dagen op het politiebureau te zijn gefolterd over gebracht naar Dachau. In de nacht van 8 en 9 mei 1933 ontvlucht hij Dachau en komt via Praag in Moskou aan. In augustus 1933 verschijnt zijn brochure Im Mörderlager Dachau, het was het eerste authentieke verslag over de toestand in een fascistisch concentratiekamp.

Op 17 mei 1944 bevonden zich 536 Spanjestrijders in Dachau. Zover nu bekend zijn er 11 Nederlandse Spanjestrijders in Dachau geweest en ook Nico Rost, de schrijver van het boek Van het Spaanse vrijheidsfront.

Twee van de Nederlandse Spanjestrijders verbleven maar kort in Dachau, zij werden door gestuurd naar Natzweiler en Auschwitz. Twee anderen, de gebroeders Kloostra kwamen in het buitencommando Steinhöring terecht waar de SS bezig was met een Lebensborn-project.

Toen in 1945 Dachau door de Amerikanen bevrijd werd, besloten enkele Nederlandse ex-gevangenen, w.o. de Spanjestrijders Piet Maliepaard en de gebroeders Kloostra, met een op de kop getikte bus op eigen houtje naar Nederland terug te rijden: de Nederlandse regering liet immers niets van zich horen. In het De Bus uit Dachau verscheen het verslag van hun terugkeer, verweven met de oorlogservaringen van elk van de achttien passagiers.

Nederlandse Spanjestrijders in Dachau

Pieter Cornelis Maliepaard, bevrijd 29 april 1945

Arie Kloostra, bevrijd 29 april 1945

Johan Kloostra, bevrijd 29 april 1945

Cornelis Willem Leendert De Man, +23 december 1942, Auschwitz

Hendrik Bijmholt, bevrijd 29 april 1945

Jozef Maria Johannes Antoniua Bruijelle,  +31 maart 1945, KZ Landsberg

Lambertus Duits, bevrijd 29 april 1945

Adriaan Josephus Marie Kater, bevrijd 29 april 1945

Theodorus Frederikus Porton, bevrijd 29 april 1945

Albert Potze, bevrijd 29 april 1945

Theodoor Everhard Van Reemst, bevrijd 29 april 1945

Nico Rost, bevrijd 29 april 1945

*****

[1] Unter Wölfen (Lieber aufrecht sterben, als auf Knien leben), Karl Glanz, Persimplex Verlag, 2009, ISBN: 978-3-940528-80-3

[2] Die Mächtigen und die Hilflosen: Als Häftling in Dachau, Bd. 2. Wie es endete, Edgar Kupfer-Koberwitz, Stuttgart, 1960.

Meer informatie:

Vriendenkring van oud-Dachauers

Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager Band 2: Frühe Lager, Dachau, Emslandlager, W. Benz, B. Distel, 2005, ISBN 978-3-406-52962-7

Im Mörderlager Dachau, Hans Beimler, PapyRossa Verlag, 2011, ISBN 978-3894384807

De Bus uit Dachau, Jos Schneider,Gijs van de Westelaken, HP-Balans, 1987, ISBN 978-90-5018-027-6