Door E. Milikowski, geautoriseerd door Riek Milikowski-de Raat – Eext/Laren, januari 2016.

Vanaf midden jaren-30 was Riek de Raat, naast haar dagelijkse werkzaamheden voor het gezinsinkomen, actief betrokken bij verschillende (illegale) politieke activiteiten. Zij liep o.m. verschillende ‘wijkjes’ (o.a. voor inzamelen van geld voor de Internationale Rode Hulp (IRH) voor Spanje en t.b.v. onderdak en/of eetadressen voor politieke vluchtelingen uit Duitsland).

Eind jaren-30 was op de Westermarkt no. 10 in ‘de garage’ van de ouders van haar vriendin Rita Storck die zij kende van de Vereniging voor Ontspanning en Cultuur (VCOO), een vast punt van samenkomst voor politieke activiteiten. Onder anderen ontmoette Riek daar in 1938 Anton Winterink.

Hij was evenals Riek actief in de IRH en, naar hij haar later vertelde, in die tijd onder meer actief met het over de grens brengen van politieke vluchtelingen uit Duitsland en Spanje.

Anton Winterink was internationaal actief en had in Parijs de schilderes Anneke van de Feer ontmoet (levenspartner van Joris Ivens). In 1940, raakte Riek via Anton bevriend met Anneke van der Feer die inmiddels was verhuisd naar Amsterdam en waar Riek haar regelmatig bezocht op haar atelier op de Oude Zijds Achterburgwal 192, 3 hoog. Daar maakte Riek ook kennis met de huisgenoten van Anneke:

Op 1 hoog woonde fotograaf Ad Windig, op 2 hoog woonde vormgever Dick Elffers samen met fotografe Emmy Andriesse die Riek al kende via haar leermeester op De Nieuwe Kunstschool (DNK), de beeldhouwer Jan Havermans.

Anneke van der Feer in haar atelier
Op de achtergrond het portret van een Russische boerin, dat Anneke van der Feer maakte tijdens een reis door de Sovjet Unie samen met haar levenspartnert Joris Ivens. (foto: Ad Windig – archief Riek Milikowski-de Raat)

Na het uitbreken van de oorlog in mei 1940 gingen voor Riek de Raat de (illegale) politieke activiteiten ‘gewoon’ door. Toen Anton Winterink (verzetsnaam Wim) en Riek de Raat na de Februaristaking in 1941 gingen samenwonen op haar nieuwe woonadres in de Oude Looierstraat no. 8 (Anton Winterink woonde voordien op kamers bij Friedel Baruch in de Biesbosstraat, partijgenoot en journalist), is zij op zijn verzoek (tijdelijk) gestopt met haar ‘reguliere’ ondergrondse activiteiten voor de partij en voor de illegale Waarheid, om met hem en zijn groep samen te werken.

Anton Winterink was betrokken bij het internationale verzetsnetwerk ‘Die Rote Kapelle’ en stond met een zender in contact met Moskou. Riek codeerde en decodeerde o.m. de berichten en als hij ‘s nachts aan het zenden was stond zij op de uitkijk naar surveillances of pijlwagens van de Duitsers. Overdag bleef zij werken om te zorgen voor hun gezinsinkomen.

Riek werd in die tijd door Anneke van der Feer gestimuleerd om behalve met tekenen, ook door te gaan met schilderen. Anneke portretteerde Riek enkele malen en Riek schilderde bij Anneke op haar atelier op de Oude Zijds Achterburgwal een portret van een Surinaamse vriend van Anneke (David).

Thuis schilderde Riek de Raat een portret van Anton Winterink. ^[1]

1943 Portret van Riek de Raat door Anneke van de Feer (olieverf op linnen, 28×36 cm)

Na zijn arrestatie op 19 augustus 1942 dook Riek zelf ook onder en hervatte zij haar illegale activiteiten voor de partij (verzetsnaam Anna). Bij de inval in haar woning na de arrestatie van Anton Winterink, zijn beide door haar geschilderde portretten verloren gegaan.

De zender in haar huis in de Oude Looiersstraat was bij de inval niet gevonden en deze is later door andere verzetsdeelnemers, Piet Groeneveld samen met Louis de Vries, van de woning weggehaald en vervolgens door Riek doorgegeven aan Anneke van der Feer. Anneke heeft de zender uiteindelijk weer doorgegeven aan Wim van Exter, eveneens partijgenoot en verzetsdeelnemer.

2006 Riek Milikowski-de Raat, ‘4 Mei, Dodenherdenking’, voor Anton (Wim), geboren 5-9-1914 in Arnhem, gefusilleerd 6-7-1944 – en lotgenoten (olieverf op linnen, 40×40 cm). 5 Rode rozen, 9 Vergeet-mij-niet-jes: 14 bloemen, plus 3 Margrieten (het symbool van de Stichting ’40-’45) in een lelieblanke witte drinkbeker, op een zonnige gele ondergrond met paarse slagschaduw, als een gedenkstuk voor de eerste levenspartner van de schilderes.

Anton Winterink heeft na zijn arrestatie gevangen gezeten in de Kriegs Wehrmachts-gevangenis in Brussel, waar Riek hem via zijn moeder, aanvankelijk nog enkele pakketjes met levensbehoeften had gestuurd – en later in Concentratiekamp Fort Breendonk. Anton Winterink werd op 6 juli 1944 gefusilleerd en ligt begraven op het ‘Ereperk der Gefusilleerden’ in Brussel (graf XVI / 312).

Literatuur:

• Riek Milikowski-de Raat, “Er bestaat niets ergers dan rassenwaanzin”; In: “De Februaristaking 25-26 februari 1941”; Uitgave: 2012, “Aanspraak”, p. 12-15, maart 2012; Pensioen & Uitkeringsraad, Leiden.
• Efraïm Milikowski, ‘Riek Milikowski-de Raat. De kleur van de realiteit, een overzicht van 60 jaar werk‘; Uitgave: 2002, Stichting Atelier’92, Eext.

^[1]

In tegenstelling tot wat Ger Harmsen in zijn boek over Daan Gouloze hierover vermeldt (Sunschrift 152, Nijmegen, 1980, p. 166), gebeurde dat niet tijdens illegale activiteiten, zittend achter een zender (zie ook Ger Harmsen in: Bulletin Nederlandse Arbeidersbeweging, 40, 1995, p. 141).

Zie ook op onze website:

De Vriendenkring