Helaas vindt dit jaar de herdenking van de Spanjestrijders geen doorgang. Jaarlijks komen Magda en Moira Veenhof naar die herdenking en ze zouden er dit jaar zeker ook weer bij zijn geweest. Ze zijn de kleindochter en de achterkleindochter van een Duitse Spanjestrijder die zoals zoveel Duitse antifascisten via Nederland naar Spanje trok.

Maar dat deze Heinz Schade hun voorvader was ontdekten ze pas laat. Magda is jarenlang op zoek geweest naar de geschiedenis van haar opa. Moira schreef het verhaal voor ons op:

 Het is winter 1993 als Magda Veenhof onderweg is naar het Ruhrgebied. Na de dood van haar vader Eddy Veenhof een paar jaar eerder, is ze op zoek naar zijn biologische vader, haar biologische grootvader. Hij zou Heinz Schade hebben geheten. Een gevluchte communist uit Duitsland, die in 1936 naar Spanje zou zijn vertrokken om daar te strijden tegen het fascisme. Foto’s of andere gegevens zijn in de oorlog verloren gegaan. Enkele aanknopingspunten en een intensieve zoektocht leiden haar naar het Duitse Bochum, waar aan het eind van deze lange koude busrit een bijzondere ontmoeting zal plaatsvinden.

Politiek vluchteling

Bijna zestig jaar eerder, in augustus 1933, vlucht de dan 32-jarige Heinrich (Heinz) Schade vanuit Bochum in Duitsland naar Nederland. Als lid van de Kommunistische Partei Deutschlands is hij niet langer veilig. Met de aanstelling van Adolf Hitler als Rijkskanselier komt de KPD onder druk te staan. Ondanks dat de partij in maart ’33 nog meedoet met de laatste verkiezingen, neemt zij haar politieke zetels niet in. Communisten worden mishandeld en gevangengenomen. Niet veel later wordt de partij in Nazi-Duitsland dan ook verboden. Heinz is een van de vele communisten die door de SA wordt mishandeld. Zwaar toegetakeld komt hij in Winterswijk aan. De Internationale Rode Hulp (IRH) vangt hem hier op en via hen komt hij bij Edith Veenhof in Amsterdam-Noord terecht.

Edith is geboren in 1906 in Hamburg, maar heeft een Nederlandse vader. Rond haar achttiende verhuist ze naar Amsterdam-Noord. Begin jaren dertig worden zij en haar man Herman Veenhof actief voor de Communistische Partij Nederland. Hoe meer het fascisme opkomt, hoe meer zij zich inzet voor de communisten. Omdat ze Duits spreekt, gaat ze aan de slag bij de IRH als koerierster. Ze helpt Duitse vluchtelingen de grens over en biedt hen tijdelijk onderdak. Het opvangen van politiek vluchtelingen was in die tijd illegaal. De IRH selecteerde de vluchtelingen aan wie zij hulpverleenden. Alleen vluchtelingen die betrouwbaar waren en van wie het leven in gevaar was, werden ondersteund. Zo komt Heinz Schade tijdelijk bij Edith Veenhof en haar man in huis te wonen.

Heinz verblijft een paar jaar in Nederland. Eerst in Amsterdam-Noord, waar hij de sportvereniging Sport en Strijd, onderdeel van de Rode Sporteenheid, opricht. Later woont hij ook in Utrecht en Rotterdam. Hij heeft goed contact met andere Duitse vluchtelingen. In 1934 krijgt Edith Veenhof samen met hem een buitenechtelijke zoon, Eddy Veenhof. Als politiek vluchteling is Heinz’ positie in Nederland onzeker. Vanaf 1933 is de grens tussen Duitsland en Nederland gesloten en de tegenstanders van het Duitse regime werden zelfs buiten de landsgrenzen actief vervolgd. De kans bestond dat hij zou worden opgepakt en teruggestuurd. Als in juli ’36 de Spaanse Burgeroorlog uitbreekt, vertrekt hij op verzoek van de KPD samen met andere Duitse vluchtelingen naar het zuiden om daar te strijden voor zijn antifascistische idealen.

Lange zoektocht

Eddy Veenhof heeft al van jongs af aan het gevoel dat zijn vader, Herman Veenhof, niet zijn biologische vader is. Zowel qua uiterlijk en meer nog qua karakter – zijn drang naar sport – ziet hij zichzelf niet terug in zijn vader. Vage herinneringen en geheimzinnige opmerkingen versterken zijn vermoedens. Toch ontkent, noch bevestigt zijn moeder dit. Het vermoeden is dat zijn vader een van de Spanjestrijders is, die zijn moeder voor de oorlog onderdak heeft verleend. Maar thuis werd er niet meer over de oorlog gesproken. Hij besluit te gaan varen en laat het verhaal rusten.

Op 9 mei 1980 verschijnt een artikeltje in de Waarheid waarin staat dat zijn moeder voor de IRH als koerierster meer dan 600 Duitse vluchtelingen heeft ondergebracht. Het artikeltje ziet hij als een bevestiging van zijn vermoedens. Het wakkert zijn verlangen naar het vinden van zijn biologische vader weer aan. Hij geeft in vertrouwen het artikel in bewaring aan zijn dochter Magda Veenhof, want “wellicht zal het later van pas komen”. Uiteindelijke deelt Edith haar lang verborgen geheim eerst met haar kleindochter Magda en in 1988 vertelt ze ook aan Eddy dat zijn vader de Duitse Spanjestrijder Heinz Schade is. Nog voordat Eddy kan uitzoeken wie Heinz Schade was, overlijdt hij onverwachts in 1990.

Na Eddy’s dood besluit Magda op zoek te gaan naar haar biologische grootvader. Oma Edith weet nog vrij veel details over Heinz, waaronder zijn geboorte- en sterfgegevens. Maar begin jaren-‘90, nog zonder internet en mobiele telefoons, gaat de zoektocht traag en blijken de aanknopingspunten mager. Magda spreekt onder andere af met een oud-klasgenoot historicus Frans Groot, co-auteur van het boek ‘De oorlog begon in Spanje’. De bijeenkomsten met oud-Spanje strijders, gesprekken met onder wie Leo Klatser, bezoeken aan het Rijksarchief en contact met de Duitse ambassade in Den Haag leveren weinig op. Vele uren besteedt ze in het IISG voor literatuuronderzoek, maar nergens kan zij informatie vinden over Heinrich Schade. Tot ze op een dag in 1993 daar een boek open slaat. Daar staat in een lijstje met gevallen strijders bij de slag van Boadilla del Monte zijn naam. Voor het eerst leest ze waar hij gestorven is en begraven ligt. Dit is het bewijs dat het verhaal klopt.

De volgende stap is het vinden van Heinz’ Duitse familie. Magda begint met brieven schrijven naar het Duitse consulaat en Duitse gemeenten. Veel informatie blijkt vernietigd of gewoonweg niet opgeschreven te zijn. Per toeval krijgt ze een wapenboek van de familie Schade in handen. Hierin staan adressen van families met de naam Schade van over de hele wereld. Ze stuurt zeker dertig brieven naar allerlei adressen in het Ruhrgebied. En dan staat er plots in november 1993 een bericht op haar antwoordapparaat.

Ten strijde

In oktober 1936 komt Heinz in Spanje aan. Hij maakt deel uit van het 11de Ernst-Thälmann-Bataljon. Af en toe stuurt hij Edith een brief over wat hij allemaal meemaakt. Zij biedt in Nederland hulp aan het Spanje Comité. Heinz komt bij de stoottroepen vlak bij Madrid terecht, maar zijn deelname aan de Spaanse Burgeroorlog is van korte duur. In december 1936 trekt het Franco-offensief richting Boadilla del Monte. Op 19 december krijgt Heinz’ bataljon de opdracht om Madrid te verdedigen. De twee kanten treffen elkaar bij de slag om Boadilla del Monte. Doordat een groep fascistische soldaten zich voordoet als republikeinen, weten zij de Internationale Brigade om de tuin te leiden. Zo wordt op 19 december 1936 Heinz Schade vermoord.

Heinz wordt begraven in Fuencarral, op een begraafplaats van de Internationale Brigades. Voor Edith Veenhof is zijn dood een grote schok. De situatie in Nederland is inmiddels ook veranderd. Edith moet door haar eerdere werkzaamheden voor de Internationale Rode Hulp op haar hoede zijn. Ze is gedwongen alles wat ze nog van Heinz in bezit heeft, zoals brieven en foto’s, te vernietigen. Zelf blijft ze strijden tegen het fascisme, maar doordat zij zich voor de oorlog al heeft verzet, stond ze naar verluidt op een zwarte lijst.

Verloren foto’s

Het telefoonbericht dat Magda in 1993 ontvangt, blijkt van een neef van Heinz Schade te zijn. Zijn oom is inderdaad gesneuveld in Spanje. De familie woont nog altijd in Bochum. Benieuwd naar wat er over haar biologische grootvader bekend is, vertrekt Magda al snel richting Duitsland. In een bus gevuld met bezoekers aan de Weihnachtsmarkt gaat Magda op weg naar haar nieuwe familie. Daar in de buurt van Bochum staan ze op haar te wachten, onder een blauwe paraplu van de onlangs opgerichte Europese Unie. Het verhaal van Heinz is bij de familie bekend, al is het voor hen nieuwe informatie dat hij in Fuencarral begraven ligt. Heinz’s moeder bleek nog lang te hebben geleefd en heeft nog altijd over hem gesproken. Tot grote verbazing van Magda komen er enkele foto’s tevoorschijn. Eentje waar de jonge Heinz vrolijk in de camera kijkt. Op de ander foto’s staan haar oma Edith met haar 3-jarige vader Eddy – samen met een Duits neefje en nichtje in Bochum.

V.l.n.r. Nichtje en neefje van Heinz Schade, Edith Veenhof en haar zoontje Eddy

Bij thuiskomst laat Magda de foto’s aan haar oma zien. Zo kijkt zij na bijna zestig jaar haar oude geliefde weer in de ogen. Edith vertelt dat ze na Heinz’ dood, vlak voor de oorlog, de familie in Duitsland heeft bezocht. Ze maakte dezelfde winterse busreis als Magda. In de oorlog verloor ze het contact met zijn familie. Na de oorlog en de verliezen die hierin geleden waren, is besloten het verhaal te verzwijgen met oog op een nieuwe, betere tijd. Edith en haar man Herman voeden Eddy op alsof het hun gezamenlijk kind is, omdat de waarheid te ingewikkeld zou zijn. Maar het geheim heeft de familie jarenlang in haar greep gehouden. Dankzij Magda’s inspanningen in de jaren-’90 – en later via Rien Dijkstra en de website Spanje3639 – is de familie meer te weten gekomen over het leven van Heinz Schade. Zo kan na zestig jaar het verhaal eindelijk verteld worden.

Bronnen:

Brigada Internacional ist unser Ehrenname, Teil 1 – Hanns Maaßen

Der Spanische Bürgerkrieg in Augenzeugen berichten – Hans-Christian Kirsch

De oorlog begon in Spanje – Hans Dankaart, Jaap-Jan Flinterman, Frans Groot, Rik Vuurmans