Op 19 mei 2018 werd er door Nationaal Bevrijdensmuseum 1944-1945 in Groesbeek het symposium ‘De Communisten. In Verzet tegen Fascisme en Kapitaal’ gehouden door directeur Rense Havinga.

Het symposium werd geopend door Max van der Berg waarna Rien Dijkstra vertelde over de Nederlandse Spanjestrijders in de periode 1936-1945, Ruud Weijdeveld, auteur van Het Communistisch Verzet in Groningen en van Rode Hulp vertelt over antifascisme, Chris Beuker, auteur van Communistisch verzet in Friesland 1925-1945 en Johan van der Veen, onderzoeker van het communistisch verzet in Deventer.

Zie ook http://www.bevrijdensmuseum.nl en de pagina ‘De Commusisten. In Verzet tegen Fascisme en Kapitaal’

2018 – Jaar van Verzet
Verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog staat in 2018 centraal tijdens het Jaar van Verzet. Door heel Nederland vinden activiteiten plaats die mensen kennis laten maken met – en na laten denken over – verzet. Uiteenlopende verzetsverhalen van toen zetten aan tot nadenken over de betekenis daarvan voor de wereld van nu. Kijk voor meer informatie en alle activiteiten op http://www.tweedewereldoorlog.nl.

Platform WO2
Het Jaar van Verzet is een initiatief van het Platform WO2, een netwerkorganisatie waarin het Nationaal Comité 4 en 5 mei, het NIOD, de Oorlogsgravenstichting, Liberation Route Europe en de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 samenwerken met als doel de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in Nederland levend te houden.

De tentoonstelling ‘De Communisten’ wordt geproduceerd door het Bevrijdingsmuseum dankzij financiële steun van het vfonds: Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

De Communisten. In Verzet tegen Fascisme en Kapitaal, is te zien van 2 mei t/m 28 oktober 2018. 

===

PRESENTATIE 19 mei 2018, RIEN DIJKSTRA

 Nederlandse Spanjestrijder,
 De Spaanse Burgeroorlog en het verzet tegen fascisme 1936-1945.

Een tienjarige reis over de slagvelden van Europa en door de fascistische concentratie- of vernietigingskampen tot de terugkeer naar huis.

Spaanse Burgeroorlog

In juli 1936 probeerde een groep van conservatieve militairen de in februari van dat jaar gekozen regering omver te werpen. Dit was het begin van de Spaanse Burgeroorlog.

Een gemakkelijke staatsgreep werd verwacht maar de militaire opstandelingen werden verrast door het massale volksverzet, vooral in de grote steden. In korte tijd werd het land in tweeën gespleten, met één gebied dat onder controle stond van de wettig gekozen regering (de Republikeinen) en een ander deel waar de rebellen (die zichzelf Nationalisten noemden) de controle hadden.

Generaal Franco kwam al snel naar voren als de belangrijkste generaal van de opstandelingen. Franco vroeg en kreeg onmiddellijk uitgebreide militaire steun van Hitler-Duitsland en het Italië van Mussolini. Daarmee werd de Spaanse Burgeroorlog een Generaal Franco kwam al snel naar voren als de belangrijkste generaal van de opstandelingen.

Franco vroeg en kreeg onmiddellijk uitgebreide militaire steun van Hitler- Duitsland en het Italië van Mussolini. Daarmee werd de Spaanse Burgeroorlog een internationaal conflict en in feite het begin van de Tweede Wereldoorlog.

Frankrijk en Groot-Brittannië en Hitler en Mussolini bepaalde de politiek in 1936-1939 , de Spaanse Republiek had in praktijd weinig te zeggen.

Spanjestrijders

Al in de nazomer van 1936, nog voor de vorming van de Internationale Brigades, hadden zich Nederlanders aangesloten bij een van de vele centuria of militia om aan de kant van de Republikeinen te strijden tegen Franco. De meeste Nederlanders die deelnamen aan de Internationale Brigades werden ingedeeld bij de XIde Brigade, waarin Duitse interbrigadisten in de meerderheid waren. De Nederlanders kwamen onder andere terecht in het Edgar André- en het Thälmann-bataljon. Binnen het Edgar André bataljon werd in augustus 1937 de Hollandse compagnie gevormd, waarin Nederlanders uit de andere bataljons zoveel mogelijk werden geconcentreerd. In maart 1938 kreeg de compagnie de naam ‘De Zeven Provinciën’, onder de leiding van kapitein Piet Laros, ‘Hollander Piet’.

Vele Nederlanders waren betrokken bij de slag om Madrid en de veldslagen bij Jarama, Guadalajara, Brunete, Belchite, Teruel en de laatste grote veldslag van de Internationale Brigades, de slag om de Ebro. Na het indrukwekkende afscheidsdefilé van de Internationale Brigades in Barcelona, oktober 1938, volgde het wachten op de terugtocht. De meeste Nederlanders konden op 3 december per trein naar Nederland vertrekken.

Er zijn meer dan 700 Nederlanders naar Spanje gegaan. Door hun deelname aan een buitenlands leger verloren de meeste Spanjestrijders bij thuiskomst hun Nederlanderschap. Ook zijn er Nederlanders krijgsgevangenen gemaakt door Franco’s troepen, de laatste hiervan kwamen pas in 1942 vrij.

Medische hulp en vrijwilligers

In augustus 1936 werd de Commissie ‘Hulp aan Spanje’ opgericht om mensen met een progressief-burgerlijke achtergrond én een goedgevulde portemonnee te interesseren voor de strijd in Spanje. Een van de belangrijkste activiteiten van de Nederlandse commissie ‘Hulp aan Spanje’ was de verzending van medisch materiaal. Daarnaast werden er 28 medische vrijwilligers, onder wie drie artsen, uitgezonden. In 1937 werd een ‘Hollands hospitaal’ opgericht in Villanueva de la Jara. In 1938 ging ‘Hulp aan Spanje’ zich inspannen voor het ‘Hollandse kindertehuis’ in Picaña, dichtbij Valencia. Ook andere hulpcomités waren actief zoals het comité ‘Rood Spanje’.

Vroeg verzet: de Wollweber groep

Kort na het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog werd door de Duitser Ernst Wollweber een internationale organisatie opgezet. Deze groep zette zich in om het vervoer van materiaal naar de Spaanse nationalisten van Franco, voor zover dit werd uitgevoerd door Italiaanse en Duitse schepen, te saboteren.

Hierbij waren verscheidene (Nederlandse) Spanjestrijders, zoals Achille Beguin en Wouter de Wit, betrokken. De Nederlander Joop Schaap kreeg de verantwoordelijkheid voor deze organisatie in Nederland en België. Het merendeel van de leden van deze groep werd in het begin van de Tweede wereldoorlog gearresteerd en omgebracht in Plötzensee.

1940-1945, Spanjestrijders en Verzet

Oud-Spanjestrijders waren betrokken bij vele vormen van illegaal werk, zoals activiteiten in het kader van de illegale pers en koeriersdiensten. Velen van hen zijn in gevangenissen en concentratiekampen terecht gekomen en velen hebben dat niet overleefd.

De Duitse bezetting van Nederland betekende voor de oud-Spanjestrijders een groot risico. Als deelnemers aan de Spaanse Burgeroorlog konden ze beschouwd worden als tegenstanders van Nazi-Duitsland. Voor de bezetter reden genoeg om een speciale argwaan tegen hen te koesteren. Velen van hen voelden dit wel aan en vonden het daarom verstandiger onder te duiken en/of zich te organiseren in het verzet.

Veel oud-Spanjestrijders zetten na 10 mei 1940 de anti-fascistische strijd voort. De militaire ervaring uit de burgeroorlog kwam daarbij goed van pas. Zij speelden, zoals te verwachten gezien hun achtergrond en ervaring, een belangrijke rol in het gewapende verzet.

Nederlandse Volksmilitie (NVM)

Een organisatie die verwant was aan het Militair Contact was de Nederlandse Volksmilitie (NVM). Deze organisatie stond onder leiding van de Spanjestrijder Sal Dormits. De NVM had als doelstellingen om sabotage uit te voeren en propagandawerk te verspreiden. In Rotterdam (twee groepen) had de NVM de grootste aanhang. Daarnaast ondervond de Volksmilitie ook in Den Haag (één groep) en in Amsterdam (twee groepen) steun.

Op 7 augustus 1942 voerde de NVM in Rotterdam een aanslag uit op een trein met Duitse militairen. Dit mislukte. De Duitsers dreigden met het doodschieten van gijzelaars als de daders niet binnen een week zouden worden opgespoord of zichzelf zouden aangegeven. De daders werden niet gepakt en vijf gijzelaars werden doodgeschoten. Op 13 oktober 1942 werd in Den Haag een opslagplaats van de Wehrmacht in brand gestoken.

Dormits werd in november 1942 bij toeval gearresteerd. Toen op het politiebureau bleek dat men hem vast wilde houden, schoot hij zich met zijn eigen pistool door het hoofd. Gegevens die de politie op zijn adres aantrof, leidden tot het oprollen van de organisatie waarbij ca. 170 mensen werden gearresteerd. Eén van de arrestanten was de oud-Spanjestrijder Krijn Breur. Hij werd voor zijn verzetswerk ter dood veroordeeld en in februari 1943 met negentien anderen gefusilleerd.

De Vonk groep

Al snel na de Nederlandse capitulatie in mei 1940 werd in de regio Den Haag de verzetsorganisatie De Vonk opgericht. Een deel van deze groep bestond uit voormalige Spanjestrijders, waaronder Gerrit Kastein.

CS6

Spanje-arts Gerrit Kastein was een van de leiders van de verzetsgroep CS6. Deze groep hield zich bezig met sabotage en daarnaast met het plegen van aanslagen op collaborerende Nederlanders. De bekendste verzetsdaad van deze groep is de liquidatie van generaal Seyffardt. Hij was de commandant van het Nederlands Vrijwilligerslegioen, dat aan Duitse zijde aan het oostfront vocht. De aanslag op Seyffardt op 5 februari 1943 was door Kastein gepland en met anderen uitgevoerd. Twee dagen later pleegde hij een aanslag op Reydon, de secretaris-generaal van ‘volksvoorlichting en kunsten’.

Kastein werd op 19 februari 1943 in Delft gearresteerd. Om aan een verhoor te ontkomen benam hij zich het leven door geboeid en al uit een raam te springen op de tweede verdieping van het bureau van de Sicherheitsdienst aan het Binnenhof.

De Commandant en Jeanne Schrijver

Spanjestrijder Dirk van der Voort en zijn groep overvielen distributiekantoren en saboteerde telefoonkabels. Zijn vermaardste stunt was, samen met anderen, de overval op 14 april 1944 op de Schoonhovensche Courant en het uitbrengen van een extra editie van deze krant met anti-Duitse inhoud. Uiteindelijk werd Dirk van der Voort gearresteerd. Hij kreeg de doodstraf maar werd uit gevangenschap bevrijd door zijn vrouw en een paar vrienden.

Spanjestrijdster Jeanne Schrijver was bedenker en uitvoerder van vele aanslagen op Duitse doelen, waaronder het opblazen van een opslagplaats van de Wehrmacht en brandstichting in het Gewestelijk Arbeidsbureau in Arnhem. Na gevangen te zijn genomen was zij bang te bezwijken onder de wrede verhoortechnieken. Daarom benam zij zich het leven op het kantoor van de Sicherheitsdienst te Arnhem.

Concentratiekampen

Vele Spanjestrijders zijn in concentratiekampen omgekomen, wat voorbeelden:

• Jan Molenaar, 5 juni 1942, Buchenwald
• Hannie Fruchter, 26 februari 1943, Auschwitz
• Simon Koperenberg, 31 juli 1943, Auschwitz
• Sipke Visser, 22 augustus 1944, Kamp Vught, gefussileerd
• Elisabeth Eisendrath, 19 oktober 1944, Auschwitz
• Cor Arnold, 2 februari 1945, Sachsenhausen
• Isaac van Creveld, 24 februari 1945, Bergen Belsen
• Cornelis Harthoorn, 3 mei 1945, Cap Arcona

De geschiedenis van de Spanjestrijders van 1936 tot 1945 moet nog verder worden onderzocht. Veel gegevens zijn verdwenen, maar er is nog steeds veel informatie. Het onderzoeken van hen vergt veel geduld en werk van velen om dit verhaal te bewaren voor het nageslacht.