Voor vele Spanjestrijders was de Spaanse Burgeroorlog niet het einde van hun strijd tegen het fascisme. Velen van hun namen deel aan het Verzet gedurende de Tweede Wereldoorlog.

Dat leidde vaak tot arrestaties en gevangenschap. Verschillende Nederlandse Spanjestrijders zaten gevangen in Neuengamme. Van zeven van hun is bekend dat zij omkwamen.

Neuengamme

Neuengamme was tijdens de Tweede Wereldoorlog een concentratiekamp zo’n dertig kilometer ten zuidoosten van Hamburg gelegen. Het kamp was eerst een dependance van concentratiekamp Sachsenhausen. In Juni 1940 werd Neuengamme een zelfstandig concentratiekamp. Naast het bijzonder grote hoofdkamp (213.000 vierkante meter) waren er nog 92 zogenaamde buitenkampen die bestuurlijk gezien onder Neuengamme vielen. Zelfs op het kanaaleiland Alderney was een buitenkamp waar veel naar Frankrijk gevluchte Republikeinse Spanjaarden terecht kwamen. Daarnaast zaten ook zo een 500 Republikeinse Spanjaarden in het hoofdkamp gevangen. In Neuengamme zijn meer dan 42.000 mensen door de onmenselijke toestanden in het kamp omgekomen.

Bernburg

Het Bernburg Euthanasie Centrum was tussen 21 november 1940 en 30 juli 1943 in een apart deel van psychiatrisch ziekenhuis Landes-Heil- und Pflegeanstalt in Bernburg an der Saale (Saksen-Anhalt) gevestigd.

Het was een “euthanasie” locatie van de zogenaamde Aktion T4. Hier werden meer dan 9000 zieken en gehandicapten vanuit 33 welzijns- en zorginstellingen en ongeveer 5000 gevangenen van zes concentratiekampen (Buchenwald, Flossenbürg, Groß-Rosen, Neuengamme, Ravensbrück en Sachsenhausen) vermoord met koolmonoxide in een gaskamer.

Vanuit Neuengamme werden ook gevangenen, waaronder twee Nederlandse Spanjestrijders, naar Bernburg gestuurd. Dit was onderdeel van de Aktion 14f13, de selectie en het doden van concentratiekamp gevangenen. Het betrof “niet geschikt voor het werk” betitelde concentratiekamp gevangenen.

Cap Arcona

April 1945 werden vele kampen geëvacueerd, beter bekend onder de naam dodenmarsen. In de week van 18 tot 26 april 1945 werden 5000 gevangenen van Neuengamme aan  boord gebracht van het schip Cap Arcona.  Nogeens 2800 gevangenen werden aan boord gebracht van het schip Thielbek. Deze schepen werden op 3 mei 1945 gebombardeerd door de Royal Air Force. Gevangenen die van de zinkende schepen wisten te ontsnappen werden doodgeschoten vanaf rondvarende Duitse schepen. Tussen 7000 tot 8000 mensen kwamen om het leven, onder hen ruim 300 Nederlanders. Circa 350 mensen overleefden de ramp.

De piloten leefden in de veronderstelling dat ze Duitse troepentransportschepen aanvielen. Hoge Britse officieren wisten echter al op 2 mei 1945 wie de opvarenden waren, maar bliezen desondanks het bombardement niet af

De Britse regering houdt de archieven over het bombardement op de schepen tot 2045 gesloten.

In Neuengamme omgekomen Spanjestrijders
– Theodorus Johannes van den Berg, Rotterdam, 14/03/1942 Neugengamme
– Abraham Born, Putten, 14/02/1945 Neuengamme
– Gerard du Bruin, Amsterdam, 1/06/1942 Bernburg
– Cornelis Dekker, Den Helder, 24/01/1942 Neuengamme
– Cornelis Harthoorn, ’s Heer Hendrikskinderen,  3/05/1945 Cap Arcona
– Johannes Kerker,  Amsterdam, 18/05/1945 Sandbostel
– Franciscus Johannes Adrianus Vaars, Haarlem, 2/07/1942 Bernburg

Update April 2015

– Denijs van Royen, Delft, 3/05/1945 Cap ArconaZie artikel Cap Arcona

Meer informatie:

Stichting Vriendenkring Neuengamme

Nederlanders in Neuengamme

De ramp in de Lübecker Bocht