Spanje Monument Amsterdam Noord

In 1936 werd de toen net gestichte Spaanse republiek bedreigd door een opstand van de in Noord Afrika gelegerde generaal Franco. Toen de noodoproep aan de Westerse democratieën niet verhoord werd, trokken intellectuelen en arbeiders, die het gevaar van het fascisme als politieke beweging onderkenden naar Spanje. Velen van hen zouden niet terug keren. De overlevenden werden thuis gestraft doordat hen het Nederlanderschap werd afgenomen. Zij hadden immers dienst genomen in een vreemde krijgsmacht. Pas decennia na de oorlog kregen de voormalige Spanjestrijders hun Nederlanderschap terug. Begin jaren tachtig besloot de gemeente Amsterdam  om de Nederlandse deelnemers aan de internationale Brigades te eren met een in Noord-Amsterdam te plaatsen monument dat moet herinneren aan de anti-fascistische tijd van toen, maar ook gezien moet worden als een permanente waarschuwing tegen elke nieuwe bedreiging van vrijheid en democratie.

Het besluit van de gemeente Amsterdam (vooral van het stadsdeel Noord) kwam tegemoet aan een verzoek dat was geformuleerd door de Stichting Spanjemonument 1936-1939. Die stichting was begin jaren ’80 opgericht. Voorzitter was de schrijfster Mies Bouhuys, secretaris Co Dankaart. Oud-Spanjestrijders die in het stichtingsbestuur zitting hadden, waren Trudel van Reemst-de Vries en Karel Neijssel. Daarin zat verder onder andere Lie Heijnen die in de jaren ’30, net als Co Dankaart, actief was geweest in de Commissie “Hulp aan Spanje.” Twee historici, Hans Dankaart en Jaap-Jan Flinterman, vormden de jongere garde binnen het bestuur. Door het werk van deze stichting, die ook een substantieel deel van de benodigde financiën door fondsenwerving en inzamelingen onder particulieren bijeen heeft gebracht, is het tot de oprichting van het Spanje monument gekomen. Met name Co Dankaart (1912-1991) heeft met zijn inzet, zijn organisatorische vernuft, zijn diplomatieke gaven en zijn netwerk een essentiële bijdrage aan het welslagen van het initiatief geleverd.

In 1984 schreef de Amsterdamse kunstraad een opdrachtcompetitie uit in de landelijke vakbladen; Eddy Roos kreeg uiteindelijk de opdracht. Kern van zijn concept was een vrij in de ruimte zwevende dubbelfiguur te gaan maken van twee vrouwen die elkaar omhelzen. Voor hem het symbool van de vrijheid. In het kader van diens beeldplan om zijn dubbelfiguur hoog door de ruimte te laten zweven, heeft hij gekozen voor een  spiraalconstructie. Een motief dat hij ontleende aan Vladimir Tatlins beroemde ontwerp voor het monument van de Derde-Internationale uit 1919 en aan een door zijn vriend en collega Harm van Weerden ontworpen sierbestrating, waarin zich de dynamische wenteling zich herhaalt.

Het monument is in 1986 onthuld.

Ter gelegenheid van de onthulling van het Spanje monument werd het toneelstuk ‘De geweren van vrouw Carrar‘ van Bertold Brecht meerdere malen uitgevoerd in de Open Vaart.

Toespraak in aanloop onthulling monument in aanwezigheid van burgemeester Ed van Thijn, 28 mei 1986

Onthulling monument, foto Frans Busselman, 28 mei 1986

Uitvoering De geweren van mevrouw Carrar

Foto: Lida Goede

Tekst monument

1936-1939 NO PASARAN

Aan de Nederlandse mannen en vrouwen die in de Spaanse Burgeroorlog meevochten en sneuvelden in de strijd tegen het fascisme. Hun houding van waakzaamheid en verzet blijft een waarschuwing tegen iedere vorm van fascisme voor mensen van vandaag.

***

A los hombres y mujeres Holandeses que participaron en la guerra civíl de España y cayeron en la lucha contra el fascismo. Su actitud vigilante y de resistencia es un aviso – para hoy y manaña – contra toda forma de fascismo.

Locatie

Plein Spanje 36-39, Amsterdam

Kunstenaar

Eddy Roos en het monument

Museum Eddy Roos

Borg Verhildersum